INSTALLATEUR VAN VANDAAG BEPAALT ENERGIELANDSCHAP VAN DE TOEKOMST

“Niet automatisch voor een nieuwe condensatieketel kiezen"

De energietransitie … meer nog dan de verdere ontwikkeling van duurzame technologieën, lijkt ze vandaag een veelheid aan meningen en twistpunten op te roepen. De ene pleit voor een volledige elektrificatie, de ander voor het vergroenen van klassieke brandstoffen. En de overheid? Die kan er geen duidelijke (beleids)lijn in trekken. Een moeilijke situatie voor eenieder die bouwt of verbouwt, niet het minst voor de installateur. Met het initiatief Slagkracht voor de vernieuwende installateur willen Lenn Coussement, Maarten Sourbron en Jan Caerels de vakman in ieder geval de nodige bagage meegeven.

EEN BEPALENDE FACTOR, MAAR CONSERVATIEVE SECTOR

In 2017 lanceerden Techlink, COGEN Vlaanderen en het WarmtepompPlatform van ODE Vlaanderen het project Slagkracht voor de vernieuwende installateur, een initiatief waarmee de organisaties in twee jaar tijd zo'n 3.000 Vlaamse installateurs en installatiebedrijven in de energietransitie hopen te begeleiden.

Installateur bepaalt energielandschap

“De installateur speelt een doorslaggevende rol", duidt projectverantwoordelijke Lenn Coussement meteen het belang. “Vooral in residentiële projecten - gaande van eengezinswoningen tot co-housingprojecten of klein flatgebouwen - treedt hij immers als primaire raadgever op, en het advies dat hij vandaag geeft, vertaalt zich in installaties die nog gemakkelijk 15 à 20 jaar zullen blijven staan. Als dusdanig bepaalt hij in grote mate hoe het energielandschap er in 2030 zal uitzien."

Het advies dat installateurs verlenen, zo blijkt echter, beperkt zich in de praktijk nog veelal tot het plaatsen van of vervangen door klassieke condensatieketels. “Hoewel de meeste vakmensen die we bevragen bijvoorbeeld wel al van een warmtepomp gehoord hebben, is de drempel voor installatie voor velen onder hen nog te hoog. Een technologie zoals warmte-krachtkoppeling is voor 80% van de bevraagde installateurs dan weer helemaal onbekend."

Innovatie in kleine bedrijven is moeilijk

“De Belgische HVAC-sector is een conservatieve sector", verklaart Coussement. “Er zijn heel wat kleine bedrijven, en dat bemoeilijkt kennisverspreiding en innovatie. Bovendien hinkt ook het onderwijs achterop. Dat is weliswaar begrijpbaar - leerplannen opstellen en vertalen kost tijd, en uiteraard kan je de klassieke technieken ook niet plots links laten liggen - maar desalniettemin problematisch."

“Kijk naar Nederland. Daar hebben ze de beslissing genomen om aardgasinstallaties volledig te weren, maar kampen ze vandaag wel met een groot tekort aan installateurs om de nieuwe warmtepompinstallaties op een kwalitatieve manier te realiseren. Het is belangrijk dat we zo'n scenario voor zijn."

"Een scenario zoals in Nederland moeten we vermijden"

ENERGIETRANSITIE IS BELADEN KWESTIE

Natuurlijk zijn warmtepompen niet de enige techniek die in de energietransitie naar voren geschoven wordt. “De energietransitie is een beladen kwestie", geeft Jan Caerels van COGEN Vlaanderen toe. “Er zijn heel wat conflicterende visies en veelal staat polarisatie voorop. Berichten over een verbod op stookolieketels of andere technieken, maken het er niet eenvoudiger op. De verwarmingssector is nu eenmaal erg afhankelijk van beleidsbeslissingen. Het is dus erg moeilijk te voorspellen welke kant het uiteindelijk op zal gaan."

Is de toekomst all-electric?

Uiteindelijk. Dat woord is volgens Caerels essentieel. “Wat mij betreft zullen elektrische oplossingen op termijn wel de markt beheersen, maar wanneer dat dan precies is? Als we op het huidige tempo windturbines bijplaatsen en we sluiten onze kerncentrales, dan zal tegen 2030 slechts één derde van onze elektriciteit afkomstig zijn van hernieuwbare bronnen. We zijn dus nog niet meteen aan all-electric toe."

Maarten Sourbron is het daarmee eens. “Transport van energie via elektriciteit is in wezen heel eenvoudig," zegt hij, “dus de rol van dergelijke oplossingen zal wel groeien, maar de mogelijkheden zijn niet eindeloos en de kwestie van duurzame productie, zoals Jan aanhaalt, is minstens even belangrijk."

Een en-en-enverhaal

Wachten op duidelijkheid is echter geen optie. “De energietransitie vindt niet van de ene dag op de andere plaats", stelt Caerels. “We zitten in een overbruggingsperiode, en we moeten zowel inzetten op de duurzame productie van brandstoffen als het efficiënte gebruik daarvan. Het is een en-en-enverhaal waarin diverse technologieën hun rol spelen."

Slagkracht voor de vernieuwende installateur

Slagkracht voor de vernieuwende installateur is een initiatief van beroepsfederatie Techlink, het WarmtepompPlatform (ODE Vlaanderen) en COGEN Vlaanderen, en wordt gesubsidieerd door VLAIO. Het tweejarig project concentreert zich rond een vierdelige lessenreeks over warmtepompen en warmte-krachtkoppeling, maar nodigt de installateur HVAC in de kantlijn daarvan ook uit op infosessies en installatiebezoeken. De bijhorende website biedt extra informatie en diverse werkinstrumenten.

Industrieel ingenieur Lenn Coussement treedt vanwege Techlink op als projectleider. Bio-ingenieur Jan Caerels (COGEN Vlaanderen) neemt de lessen inzake micro-WKK’s voor zijn rekening. Burgerlijk ingenieur Maarten Sourbron, ten slotte, zaakvoerder van studiebureau Thermiek en gastdocent thermodynamica aan de KU Leuven, informeert installateurs in opdracht van het WarmtepompPlatform over de warmtepomptechniek.

Het Slagkracht-project werd op 22 november afgesloten met een aangepast event tijdens Install Day.

EEN ZAADJE PLANTEN

Veel mogelijkheden en veel technieken, dat betekent echter ook nood aan heel veel (verschillende) kennis. “De reguliere opleidingen staan voor een erg moeilijke opdracht", geeft Sourbron toe. “Jonge installateurs zullen nog vele jaren met gas- en stookolieketels geconfronteerd worden, dus die opleidingsonderdelen kan je niet zomaar links laten liggen, maar daarbovenop komen nu ook warmtepompen, warmte-krachtkoppeling, zonneboilers … Dat is allemaal surplus."

Het project Slagkracht voor de vernieuwende installateur probeert alvast enkele technieken op zich te nemen, met name warmtepompen en warmte-krachtkoppeling. “De focus op die specifieke technieken heeft verschillende redenen", zegt Coussement. “Zo groeide het project uit twee aparte aanvragen die eerder door COGEN en ODE Vlaanderen werden ingediend, maar is het voor Techlink ook belangrijk dat ze allebei de link tussen verwarming en elektriciteit maken."

“Daarnaast kunnen beide technologieën mooi op zichzelf staan", voegt Sourbron toe. “In tegenstelling tot bijvoorbeeld een zonneboiler, kunnen ze op elk moment in de volledige warmtevraag van een woning voldoen." “Maar ze zijn ook complementair," aldus Coussement: “een WKK kan immers op een efficiënte manier elektriciteit opwekken voor verschillende warmtepompen, ook in de winter."

Een neutraal verhaal

Toch is de opzet van het Slagkracht-project in de eerste plaats om een neutraal verhaal te vertellen. “Het is niet aan ons om het vraagstuk van de energietransitie op te lossen," zegt Sourbron, “noch om installateurs in de richting van de ene dan wel de andere technologie te pushen. Maar we willen hen wel de nodige handvatten bieden om zelf de reflectie te maken. Zodat ze, wanneer ze een verwarmingsvraag krijgen, niet meer automatisch naar een condensatieketel grijpen, noch afhankelijk zijn van hun leverancier, die doorgaans wel een commerciële agenda heeft. Dat is het doel: dat de installateur met een open verhaal en zonder vooroordelen naar zijn klant toe gaat."

De juiste tools

Technische bagage is daarin essentieel, al is dat volgens Caerels ook een moeilijke evenwichtsoefening. “We willen de boekentas van de installateur vullen, maar niet zodanig veel dat hij te zwaar wordt om dragen."

In het project krijgen installateurs dan ook vooral een inleiding tot de verschillende technologieën. “Zowel voor warmtepompen als WKK's is het belangrijk om het werkingsprincipe te begrijpen", aldus Sourbron. “Om een warmtepomp te plaatsen hoef je niet noodzakelijk koeltechnicus te zijn, maar je moet wel de basisprincipes van verdampen en condenseren begrijpen. Daarnaast besteden we veel aandacht aan toepassingsmogelijkheden en dimensionering. Het daadwerkelijke, fysieke installatiewerk is in wezen niet zo complex; het zijn de stappen die ervoor komen die voor de meeste installateurs een uitdaging vormen."

“Op dit moment komt het er vooral op aan de beschikbare energiebronnen zo efficiënt mogelijk te gebruiken”

“Daarom ontwikkelen we ook een tool waarmee de installateur via een vraag- en antwoordsysteem een eerste idee krijgt over welke technologieën bij zijn klant wel of niet toegepast kunnen worden", vult Coussement aan. “Het is geen tool om te dimensioneren, maar het spoort installateurs wel opnieuw aan om die reflectie te maken."

KRITISCH PUBLIEK

De reacties op het project zijn alvast positief. “Ongeveer alle installateurs die we na afloop van de opleiding bevragen, zien zichzelf in de toekomst warmtepompen installeren," zegt Coussement, “en ook wat WKK betreft - een technologie die voordien quasi niemand kende - zien we de drempel bij verschillende installateurs verlagen."

Caerels was in ieder geval positief verrast over de deelnemende installateurs. “We zagen vakmensen van heel uiteenlopende generaties en met diverse professionele achtergronden, maar allemaal toonden ze zich uitermate geïnteresseerd."

“Ook niet onbelangrijk," vult Sourbron aan: “ze durfden vragen te stellen. Zowel over zeer praktische zaken zoals een buisdiameter als over de toepasbaarheid van bepaalde systemen of de energietransitie en de verschillende pistes daarbinnen. Kritisch, dat zeker, maar niet negativistisch." “En wel met kennis van zaken", zet Caerels er nog bij. “Het idee dat installateurs onvoldoende technisch geschoold zijn, wil ik dan ook ten zeerste ontkrachten. De kritische inzet die ik hier gezien heb, stemt me positief over de toekomst van de sector."